Polana Bieszczady

Polana – miejscowość położona w pobliżu Małej Obwodnicy bieszczadzkiej u północnego podnóża Otrytu, 3 km od Zalewu Solińskiego, w pobliżu Ustrzyk Dolnych i Górnych i Czarnej.

Polana została założona w połowie XV w. prawie wołoskim w sobieńskich dobrach Kmitów. Stanowiła ona w Bieszczadach ewenement, gdyż była jedyną w głębi gór miejscowością o przewadze ludności polskiej i należała do największych bieszczadzkich osad. Pierwsza wzmianka w dokumentach pochodzi z 1486 r. Przed wojną Polana była siedzibą gminy.

Kościoła Parafialnego Pw. Przemienienia Pańskiego i krótka historia Polany

Na pewno w 1510 r., a być może już w 1447 r. istniał we wsi kościół rzymskokatolicki. W tym samym czasie wymieniana jest także cerkiew parafialna. Początki nieistniejącej obecnie kaplicy rzymsko-katolickiej sięgają XVIII wieku, kiedy to łowczy podolski Franciszek Urbański funduje nowy, drewniany kościół. Parafią Polana zaś stała się w 1747 r. i należało do niej aż 33 wsi oraz miasteczko Lutowiska. Wcześniej kościół obsługiwali kapelani dworscy.

Wówczas w świątyni, oprócz ołtarza głównego z obrazem Przemienienia Pańskiego, znajdowały się dwa ołtarze boczne. Od strony prezbiterium mieściła się drewniana zakrystia i ambona. Chór z ośmiogłosowymi organami podtrzymywany był przez słupy. Dzwonnica stanowiła jednocześnie przedsionek kościoła. W ołtarzu głównym wisiały liczne wota będące świadectwem wielu łask.

W roku 1780 uroczyście zakończono budowę nowego kościoła. Oto skrócony zapis z tego wydarzenia:

„13 sierpnia 1780 r. poświęcono nową świątynię, kościół prezentuje się okazale, przyozdobiony snycerską robotą w stylu barokowym. Zakrystia murowana. Świątynię podniesiono do wys. 14,88 m. w tym wysokość ścian wynosi 7,22 m. Przed wejściem dobudowano krużganek. Dach pokryto nowym gontem. Wzmocniono podmurówkę z kamieni. Świątynia posiada 6 okien. Sklepienie drewniane, prezbiterium ma kształt beczkowy. Cztery filary tworzą trzy nawy w tym główna 6 m szer., ze sklepienia zwisają żyrandole oświetlone świecami. Chór organowy wsparty na sześciu filarach, zajmuje całą szerokość nawy głównej. Podłoga z drewna jodłowego. Prezbiterium od naw oddzielają misternie wykonane balaski, nad którymi, pod stropem, znajduje się tęcza z figuralną rzeźbą. Wnętrze wypełniają: chrzcielnica, ambona, konfesjonał, stacje drogi krzyżowej, chorągwie i ławki dla wiernych.”

W roku 1827 zapisano, iż kościół posiada 7 ołtarzy bocznych, snycerskiej roboty, wszystkie malowane.

Co ciekawe, zachował się opis „pogrzebu pańszczyzny” w Polanie w 1848 r. Księgi powinności wobec dworu i inne dokumenty związane z pańszczyzną złożono w trumnie. Z dwóch końców wsi wyszły jednocześnie dwa kondukty z chorągwiami kościelnymi. Tam gdzie się spotkały, zakopano trumnę, postawiono krzyż i zasadzono lipę, która rośnie do dziś (na tym samym placu co stał kościół). Jednocześnie rzucono klątwę na każdego, kto by się odważył pańszczyznę odkopać. Takie ceremonie odbywały się w wielu wsiach.

Pod koniec XIX w. Polana należała do największych miejscowości bieszczadzkich. Działały tu m.in. dwie szkoły ludowe, młyn i potasznia. W przysiółku Ostre prowadzono poszukiwania ropy naftowej. W 1883 r. nastąpił gwałtowny wytrysk, ropa zalała pola i potokiem Czarnym spływała aż do Sanu. W późniejszych latach w Polanie powstał jeden z pierwszych naftociągów w Galicji. Planowano doprowadzenie go do stacji w Ustrzykach Dolnych, ale ostatecznie sięgnął tylko do Czarnej. ślady porzuconych szybów można odnaleźć na stokach Ostrego do dziś.

W latach 1886-1900 wymurowano nową, parawanową dzwonnicę z otworami na trzy dzwony. Przed ostatnią wojną dzwony nosiły imiona: Marian, Łukasz i Paweł.

Kolejna przebudowa kościoła miała miejsce w 1901 roku. Kościół zyskał nowy wystrój, odnowiono ołtarz główny, wymieniono ambonę, odnowiono ściany i zainstalowano organy.

Ostatni gruntowny remont kościoła to lata 1927-1928. Prace objęły m.in. naprawę fundamentów i wyprostowanie bryły kościoła. Kościół oszalowano a dach pokryto blachą. Jak zanotował ówczesny proboszcz ks. Jan Pieniążek wszystkie prace wykonano dzięki ofiarności parafian.

Kościół w takim stanie przetrwał do

1949 r., kiedy to na polecenie administracji sowieckiej zdjęto z dachu blachę, którą wykorzystano na pokrycie świetlicy. W latach 1945-1951 kiedy Polana należała do Związku Radzieckiego, kościół ulegał dewastacji. Ostatnie nabożeństwo odprawił ks. Proboszcz Franciszek Glazer 29 czerwca 1945 roku przed wyjazdem Polaków na tzw. Ziemie Odzyskane. Do dziś z dawnych lat pozostały fundamenty kościoła, ruina krypty grobowej i zakrystii, dzwonnica i okazałe lipy, które stanowią pomniki przyrody. Obok kilka nagrobków miejscowego ziemiaństwa (fundatorów) i księży (6 kapłanów), w tym jeden wykonany we Lwowie w I poło XIX w. Ostatnim pochowanym tu kapłanem był ks. Jan Pieniążek. Widać również murowaną dzownnicę.

W okresie międzywojennym działała w Polanie kapela smyczkowa i teatr amatorski, który cieszył się dużym wzięciem w okolicy występował m.in. w Sanoku, Lesku, Ustrzykach Dolnych oraz w Sokolem, dla gości odwiedzających tamtejszy pałacyk.

Po roku 1951 Polana na powrót znalazła się w granicach Polski. Założono wówczas PGR, utworzono lokalne władze. Osiedlili się pracownicy PGR zajmując ocalałe domy. W tym czasie w połowie lat 50-tych dokonano rozbiórki zabytkowego kościoła i wykorzystano pozyskane kościelne drewno na potrzeby gospodarcze.

Kościół przetrwał wiele burz i zwieruchę wojenną i dopiero w czasie pokoju dosięgła go zbrodnicza ręka. Plebania zaś przetrwała do dziś.

W 1958 r. do Polany powróciło 13 rodzin dawnych parafian z Dolnego Śląska i 11 rodzin repatriantów z ZSRR. Osiedliły się inne rodziny z Polski. Rozpoczęto starania o wydanie pozwolenia na odprawianie nabożeństw w zachowanej cerkwi, w której mieścił się magazyn PGR. W 1969 r. 24 grudnia, ks. Franciszek Poucha, dokonał otwarcia świątyni cerkiewnej na potrzeby kościoła katolickiego. Przystąpiono do porządkowania i drobnych remontów. Do 1982 roku kapłani z Czarnej odprawiali nabożeństwa i nauczali dzieci religii.

Dekretem abpa Ignacego Tokarczuka 6 sierpnia 1982 r. prowadzenie parafii Polana zostało powierzone Zgromadzeniu Salezjańskiemu. Pierwszy proboszcz ks. Stanisław Zasada wspólnie z parafianami rozpoczął budowę nowej plebanii i domu młodzieżowego. Budowę ukończył w 1985 r.

W 1991 roku nowym proboszczem został ks. Józef Talik. Rozpoczął budowę nowego kościoła obok nowej plebanii. Umarł nagle 29 marca 2000 r. Budowę kościoła kontynuował ks. Proboszcz Stanisław Lasak.

Cerkiew greckokatolicka pw. św. Mikołaja w Polanie

Jak nadmieniłam wcześniej w Polanie istnieje również drewniana cerkiew greckokatolicka pw. św. Mikołaj, obecnie kościół rzymskokatolicki. Cerkiew znajduje się niedaleko nowego kościoła, wpisana jest na Szlak Architektury Drewnianej. Podobnie jak kościół, cerkiew jest wymieniana w XVI wieku. Oficjalnie cerkiew datowana jest na 1790 rok. Według miejscowej tradycji świątynia jest znacznie starsza, pierwotnie bowiem miała to być łacińska kaplica dworska, którą właściciele wsi, Urbańscy, oddali Rusinom na cerkiew w zamian za pomoc przy budowie nowego kościoła. Zdaje się tę wersję potwierdzać obecność wewnątrz cerkwi płyty nagrobnej Romerów z XVII w. (ostatnio usunięta). Być może więc polańska cerkiew jest jednym z najstarszych drewnianych zabytków regionu. Po 1951 roku była używana jako magazyn zboża, a od 1970 r. pełni rolę kościoła.

Cerkiew w Polanie jest budowlą drewnianą, orientowaną, o konstrukcji zrębowej. Orientowanie cerkwi polega na skierowaniu prezbiterium (jako miejsca najświętszego) w kierunku wschodnim. Zdecydowana większość bieszczadzkich cerkwi jest orientowana, gdyż zwyczaj ten był ściśle przestrzegany do XIX w. Budynek jest oszalowany pionowymi deskami. Zakrystia od strony północnej.
Prezbiterium zamknięte trójbocznie, nawa szersza. Obiekt nie posiada babińca – jest to cerkiew dwudzielna. Dwuspadowy dach zakończony jest trzema wieżyczkami z latarniami, kryty blachą. Podczas remontu w roku 1922 nawa została wydłużona. Po roku 1951 cerkiew używana była jako magazyn. W 1970 przekazana została parafii rzymskokatolickiej i od tego czasu funkcjonuje jako kościół.
Nie zachowały się praktycznie żadne elementy dawnego wyposażenia. W 1937 roku podczas kolejnego remontu otynkowano wnętrze. Została również wykonana polichromia ornamentalno-figuralna autorstwa R. Konowalca. Polichromia na sklepieniu wyobraża Trójcę Świętą, znajdują się tu również anioły o trzech parach skrzydeł. Są to Serafiny – anioły zajmujące najwyższe miejsce w hierarchii anielskiej, są aniołami miłości, światła i ognia.

Kilka ikon z cerkwi w Polanie znajduje się w muzeach. W MBL w Sanoku zobaczyć można ikonę św. Mikołaja z przełomu XVII/XVIIIw. W Muzeum Narodowym w Krakowie: Sąd Ostateczny z XV wieku oraz śś. Jana i Pawła z początku XVIIw. Na przycerkiewnym cmentarzu zachowało się kilka grobów.

Turystyka

Polana ze względu na walory turystyczne stała się miejscem dla wakacyjnych urlopów i weekendowych wypadów. Odbywa się tam w sezonie turystycznym wiele imprez kulturalno-rozrywkowych. Stanowi idealne miejsce na wypad w inne miejsca Bieszczad (np. nad Solinę). Napotykamy również dobrze oznaczone szlaki rowerowe i piesze. Jednym z najpiękniejszym wejść jest szlak na Rosochote. Znajdują się tu również stadniny konne (np. na Rosolinie) oraz stawy rybne z możliwością połowu ryb. Przede wszystkim jednak miejscowość urzeka spokojem, ciszą i piękną okolicą.

Źródła:

-Maria Faran, Krótki zarys historii Kościoła Pariafalnego pw. Przemienia Pańskiego w Polanie;

- Bieszczady, wyd. REWASZ;

- http://www.twojebieszczady.pl/st_cerkwie/cerkiew_polana.php

Zdjęcia objęte prawami autorskimi. Zabronione jest wszelkiego rodzaju kopiowanie i wykorzystywanie zdjęć bez zgody autora.